Trọng tài thương mại (Commercial Arbitration) là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận. Hiện nay đang được sử dụng để thay thế cho việc giải quyết tranh chấp bằng Tòa án. Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp với nhiều ưu điểm so với phương thức truyền thống. Các bên có tranh chấp sẽ thỏa thuận và đưa tranh chấp của họ tới chủ thể mà họ tin tưởng vào phán xét để giải quyết. Trọng tài viên là chủ thể trực tiếp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Trọng tài viên lắng nghe các bên, xem xét các tình tiết và lập luận của các bên và đưa ra quyết định. Trong trọng tài thương mại thì trọng tài viên có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Họ đóng vai trò như “thẩm phán” đưa ra các quyết định cuối cùng cho vụ việc. Bài viết sẽ nêu lên một số thông tin cơ bản về trọng tài viên theo pháp luật Việt Nam.
Định nghĩa trọng tài viên
Trọng tài viên là người trực tiếp thực hiện toàn bộ quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, có vai trò quan trọng trong quá trình này. Luật Trọng tài thương mại (TTTM) Việt Nam 2010 định nghĩa: “Trọng tài viên là người được các bên lựa chọn hoặc được Trung tâm trọng tài hoặc Tòa án chỉ định để giải quyết tranh chấp…”.
Yêu cầu của trọng tài viên
Mỗi quốc gia xây dựng một chỉ tiêu riêng cho trọng tài viên trong nước. Pháp luật Việt Nam quy định về tiêu chuẩn trọng tài viên tại điều 20 Luật Trọng tài thương mại. Theo đó, tiêu chuẩn để trở thành trọng tài viên bao gồm:
– Thứ nhất, phải là cá nhân có đầy đủ năng lực hành vi dân sự. Cụ thể, là người từ đủ 18 tuổi trở lên và không thuộc các tình trạng mà luật quy định bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự (mắc các bệnh gây ảnh hưởng khả năng nhận thức và điều khiển hành vi, ở trong tình trạng hạn chế năng lực hành vi do các chất kích thích,…)
– Thứ hai, phải là cá nhân có trình độ đại học và thực tế đã theo ngành học từ 5 năm trở lên.
– Trong trường hợp đặc biệt, chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và nhiều kinh nghiệm thực tiễn có thể không cần đầy đủ các yêu cầu: trình độ đại học và kinh nghiệm làm việc 5 năm, cũng có thể được chọn làm trọng tài viên.
Số lượng trọng tài viên giải quyết tranh chấp
Tố tụng trọng tài thượng tôn nguyên tắc thỏa thuận; nên các bên có toàn quyền trong việc thỏa thuận về số trọng tài viên sẽ tham gia HĐTT. Nếu các bên không có thỏa thuận liên quan đến số lượng trọng tài; pháp luật các nước và quy chế các tổ chức trọng tài uy tín đều quy định về việc sẽ áp dụng một số lượng trọng tài viên bắt buộc để đảm bảo quá trình tố tụng được tiếp diễn (thông thường là một số lẻ: một hoặc ba trọng tài viên). Theo đó, nếu các bên không có thỏa thuận về số lượng trọng tài viên thì HĐTT bao gồm ba trọng tài viên (khoản 2 Điều 39 Luật TTTM 2010).
Quyền và nghĩa vụ của trọng tài viên
Tùy theo pháp luật mỗi quốc gia, quy chế của mỗi tổ chức tọng tài và sự lựa chọn của các bên mà các trọng tài viên có thể có các quyền và nghĩa vụ khác nhau.
Theo quy định tại Điều 21 Luật Trọng tài thương mại 2010 thì quyền, nghĩa vụ của Trọng tài viên là:
– Trọng tài viên phải chấp nhận hoặc từ chối giải quyết tranh chấp. Trọng tài viên có quyền từ chối giải quyết tranh chấp theo quy định của pháp luật. Trong một số trường hợp đặc biệt khi mà các yếu tố bên ngoài có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, công bằng trong quyết định của trong tài viên thfi trọng tài viên phải từ chối giải quyết tranh chấp.
– Trọng tài viên phải độc lập trong việc giải quyết tranh chấp; giải quyết tranh chấp vô tư, nhanh chóng, kịp thời. Trọng tài viên phải tự mình đưa ra phán quyết cho tranh chấp; quyết định này không thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài.
– Trọng tài viên phải từ chối cung cấp các thông tin liên quan đến vụ tranh chấp; giữ bí mật nội dung vụ tranh chấp mà mình giải quyết, trừ trường hợp phải cung cấp thông tin cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Đây là nghĩa vụ của trong tài viên. Các thông tin liên quan đến vụ tranh chấp phải là bảo mật. Tính bảo mật là đặc thù của phương pháp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.
– Trọng tài viên được hưởng thù lao và phải tuân thủ quy tắc đạo đức nghề nghiệp.
Như vậy, trọng tài viên là một chủ thể quan trọng trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Các yêu cầu cụ thể của chức danh này phụ thuộc vào pháp luật quốc gia cũng như điều lệ của các tổ chức trọng tài trên thế giới.