Việc kế thừa các tác phẩm phái sinh đã tồn tại, các nghiên cứu đi trước trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học là một yếu tố thúc đẩy sự phát triển của tài sản sở hữu trí tuệ. Định nghĩa tác phẩm tái sinh được quy định cụ thể tại Khoản 8 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005.
Tác phẩm phái sinh là một trong các dạng tác phẩm thực hiện việc thừa kế vừa nêu trên và là đối tượng được bảo hộ quyền tác giả. Khoản 3 Điều 2 Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật đã quy định” các tác phẩm dịch, mô phỏng, chuyển nhạc và các chuyển thể khác từ một tác phẩm văn học hoặc nghệ thuật đều được bảo hộ như các tác phẩm gốc, miễn không phương hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc.
Để một tác phẩm phái sinh được bảo hộ quyền tác giả thì điều kiện tiên quyết là không phương hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc. Nhưng như thế nào là không phương hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc. đây là một vấn đề phức tạp vì ranh giới giữa việc sáng tạo tác phẩm phái sinh với việc xâm phạm quyền tác giả của tác phẩm gốc, ranh giới giữa việc sử dụng tự do tác phẩm với việc xâm phạm quyền tác giả của tác phẩm gốc….trong nhiều trường hợp rất khó xác định
Việc bảo hộ tác phẩm phái sinh có nghĩa nghĩa khoa học và thực tiễn cao, nhưng việc nghiên cứu các quy định về bảo hộ tác phẩm phái sinh chưa được chú trọng đúng mức.
1. Đặc điểm tác phẩm tái sinh
Tác phẩm phái sinh là tác phẩm do cá nhân/những cá nhân trực tiếp sáng tạo, được hình thành trên cơ sở một/những tác phẩm đã tồn tại (tác phẩm gốc) trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa học, được thể hiện bằng bất kỳ phương thức hay hình thức nào khác biệt với phương thức hay hình thức thể hiện của tác phẩm gốc, thông qua một dạng vật chất nhất định.
Tác phẩm phái sinh có những đặc điểm sau
Thứ nhất, tác phẩm phái sinh chỉ được hình thành trên cơ sở một/ những tác phẩm đã tồn tại. Tác phẩm đã tồn tại có thể còn thời hạn hoặc hết thời hạn bản hộ quyền công bố tác phẩm và quyền tài sản.
Thứ hai,về hình thức thể hiện của tác phẩm phái sinh, pháp luật quyền tác giả không bảo hộ nội dung ý tưởng mà chỉ bảo hộ hình thức thể hiện của ý tưởng, mặt khác tác phẩm phái sinh không phải là bản sao của tác phẩm gốc. Do đó, trong nhiều trường hợp hình thức thể hiện của tác phẩm phái sinh phải khác biết hoàn toàn hoặc khác biệt từng phần với hình thức thể hiện của tác phẩm gốc.
Thứ ba,về tính nguyên gốc tác phẩm tái sinh phải do tác giả tự mình sáng tạo nên mà không được sao chép từ tác phẩm/những tác phẩm khác. Thuật ngữ”tác phẩm khác” được hiểu là kể cả tác phẩm của chính tác giả đó. Để một tác phẩm phái sinh đươc bảo hộ thì nó phải mang dấu ấn sáng tạo của tác giả.Tuy nhiên ranh giới giữa sáng tạo từng phần và sáng tạo hoàn toàn là dễ nhận biết, ranh giới giữa sáng tạo tác phẩm phái sinh và xân phậm quyền tác giả của tác phẩm gốc là khó nhận biết.
Thứ tư,về dấu ấn của tác phẩm trong tác phẩm phái sinh, mặc dù tác phẩm phái sinh phải đảm bảo tính nguyên gốc như vừa phân tích nhưng dấu ấn của tác phẩm gốc phải dược thể hiện trong tác phẩm phái sinh, có nghĩa là khi nhận biết tác phẩm phái sinh thì công chúng phải liên tưởng đến tác phẩm gốc, sự liên tưởng này được thể hiện qua nội dung của tác phẩm gốc.
2. Phân loại tác phẩm tái sinh
Khoản 8 điều 4 Luật SHTT liệt kê các tác phẩm phái sinh bao gồm:tác phẩm dịch, tác phẩm phòng tác, cải biên, chuyển thế, biên soạn, chú giải, tuyển chọn. Các loại hình tác phẩm phái sinh vưa nêu trên có thể chia thành các nhóm:
– Có tác động đến tác phẩm gốc
+) Tác phẩm dịch là tác phẩm phái sinh được thể hiện bởi ngôn ngữ khác biệt khác với ngôn ngữ mà tác phẩm gốc thể hiện, sự sáng tạo của tác phẩm phái sinh được thông qua các sự dụng ngôn ngữ của tác giả. Việc dịch tác phẩm có thể phát sinh hiện thường” tác phẩm phái sinh từ tác phẩm phái sinh”, nghĩa là tác phẩm phái sinh không được hình thành trên cơ sở tác phẩm gốc mà lại được hình thành từ tác phẩm phái sinh khác. Việc xâm phạm bản quyền tác giả đối với tác phẩm gốc trong trường hợp tác phẩm dịch ít xảy ra đối với quyền nhân thân không thể chuyển giao.
+) Tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể: là tác phẩm ra đời dựa trên dự biến đổi tác phẩm foocs nhằm làm cho tác phẩm phù hợp với nhứng điều kiên khai thác khác nhau
Tác phẩm chuyển thể là tác phẩm được hình thành từ tác phẩm văn học sang một loại hình khác ví dụ chuyển thể từ tác phẩm văn học thành kịch bản sân khấu, điện ảnh. Tác phẩm gốc có thể là tiểu thuyết trường có, truyện dài hoặc cũng có thể là tác phẩm kịch được chuyển thành kịch bản, nhạc kịch
– Không tác động đến tác phẩm gốc
Việc phân loại tác phẩm phái sinh được hình thành trên cơ sở không tác động đến cấu trúc của tác phẩm gốc vó ý nghĩa quan trọng trong việc xác định quyền tài sản đối với tác phẩm phái sinh khi tác phẩm gốc đã hết thời hạn bảo hộ quyền tài sản.
Tác phẩm tái sinh thuộc dạng này bao gồm” tác phẩm tuyển chọn. tác phẩm biên soạn
3. Mối quan hệ về quyền nhân thân giữa tác giả tác phẩm gốc và tác giả tác phẩm phái sinh
Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm gốc là một trong những quyền nhân thân không thể chuyển giao, nó tồn tại vĩnh viễn và luôn luôn thuộc về tác phẩm gốc. Trong khi đó, quyền làm cho tác phẩm phái sinh lại thuộc nhóm quyền tài sản và có thể không thuộc về tác giả nếu tác giả không đồng thời là chủ sở hữu quyền tác giả. Như vậy, trong trường hợp tác giả không đồng thời là chủ sở hữu tác phẩm thì quyền làm cho tác phẩm phái sinh độc lập với quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm gốc.