Tòa án và trọng tài là hai phương thức để giải quyết tranh chấp thương mại. Tuy nhiên thẩm quyền tòa án và trọng tài sẽ khác nhau, vậy thẩm quyền tòa án và trọng tài có gì khác nhau. Bài viết này sẽ giúp bạn giải đáp thắc mắc đó.
1. Thẩm quyền của trọng tài thương mại
Thẩm quyền của trọng tài còn bị ảnh hưởng bởi phạm vi các tranh chấp mà nó được phép giải quyết hay còn gọi là khả năng trọng tài. Trọng tài có thể bị giới hạn phạm vi xét xử trong quan hệ hợp đồng cũng có thể không bị giới hạn với bất kỳ tranh chấp dù có hợp đồng hay không. Chẳng hạn, Quy tắc trọng tài UNCITRAL 1976 đã giới hạn thẩm quyền của trọng tài trong phạm vi các quan hệ hợp đồng.
Trong khi đó, đại đa số pháp luật các nước cũng như pháp luật và tập quán trọng tài quốc tế đều có cho phép giải quyết bằng trọng tài các tranh chấp dù có hợp đồng hay không như: Luật Mẫu UNCITRAL, Quy tắc trọng tài ICC, LCIA, Luật Trọng tài Anh, Đức, Trung Quốc…
Ngoài ra, Luật trọng tài thương mại 2010 quy định về phạm vi tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của trọng tài tại Điều 2 bao gồm: Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại, tranh chấp phát sinh giữa các bên trong đó ít nhất một bên có hoạt động thương mại, tranh chấp khác giữa các bên mà pháp luật quy định được giải quyết bằng Trọng tài.
2. Thẩm quyền của Tòa án
Tòa án có thẩm quyền xét xử chung với các tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài dựa trên các dấu hiệu như quốc tịch, lãnh thổ, sự lựa chọn của các bên. Tòa án có Việt Nam có thể giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế theo Điều 30 Bộ luật tố tụng 2015, cụ thể là tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận, tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận, và các tranh chấp liên quan đến hoạt động của công ty.
Ngoài ra, thẩm quyền của Tòa án còn bị ảnh hưởng bởi các Hiệp định tương trợ tư pháp, Điều ước quốc tế, sự lựa chọn Tòa giải quyết của các bên hoặc thời gian nộp đơn mà không bị giới hạn bởi tranh chấp có nằm trong hợp đồng hay không như trọng tài.
Thứ nhất, thẩm quyền theo vụ việc: khi xem xét thẩm quyền theo vụ việc, thực tế cho thấy tòa án thường có thẩm quyền rộng hơn so với trọng tài. Tòa án có thẩm quyền giải quyết hầu hết tất cả các tranh chấp trong kinh doanh. Trong khi đó, khác với tòa án, thẩm quyền của trọng tài có thể thay đổi, hoặc thu hẹp lại tùy theo từng trung tâm trọng tài.
Thứ hai, thẩm quyền theo lãnh thổ: Thực tế không phải vụ tranh chấp trong kinh doanh nào cũng được bất kỳ tòa thụ lý giải quyết. Pháp luật quy định rõ ràng các thẩm quyền cho từng tòa án theo cấp và theo lãnh thổ. Ngược lại, trọng tài không đặt ra vấn đề thẩm quyền về mặt lãnh thổ. Bất cứ trung tâm trọng tài nào đều có thể được các bên thỏa thuận lựa chọn để giải quyết cho mình theo ý muốn và sự tín nhiệm của họ, có thể là trọng tài Việt Nam hoặc trọng tài nước ngoài hoặc các trung tâm trọng tài quốc tế.
3. Vấn đề thẩm quyền của thẩm quyền
Khái niệm “Thẩm quyền của thẩm quyền” (Competence/Competence) được hiểu là khi có đơn phản đối về thẩm quyền của Hội đồng trọng tài đối với một tranh chấp (vào thời điểm bắt đầu trọng tài, trong quá trình trọng tài) thì “ai” có thẩm quyền giải quyết. Đa số pháp luật trong các nước cũng như trong quy tắc tố tụng trọng tài quốc tế đề ghi nhận thẩm quyền của chính Hội đồng Trọng tài trong việc xem xét nó có thẩm quyền giải quyết tranh chấp hay không. Chẳng hạn như quy định trong Điều 21 UNCITRAL 1976, Điều 23 UNNCITRAL 2010, Điều 16 Luật Mẫu UNCITRAL 2006.
Phán quyết của Tòa án mới là phán quyết cuối cùng về thẩm quyền của Hội đồng trọng tài. Vấn đề thẩm quyền của thẩm quyền hoàn tàn không loại bỏ thẩm quyền của Tòa án trong việc xem xét thẩm quyền của Hội đồng trọng tài đối với một phần hoặc toàn bộ vụ việc. Trong trường hợp bất cứ bên tranh chấp nào không đồng ý với quyết định của Hội đồng trọng tài về thẩm quyền của nó thì có quyền đề nghị Tòa án xem xét lại vấn đề thẩm quyền của Hội đồng trọng tài.
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại của Tòa án và Trọng có nhiều điểm khác nhau về cơ sở pháp lý hình thành thẩm quyền, phạm vi thẩm quyền và vấn đề thẩm quyền của thẩm quyền. Do vậy, có những thuận lợi và vướng mắc khác nhau khi sử dụng hình thức trọng tài hoặc tòa án giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế.