Trong thời đại nền kinh tế thị trường phát triển, thì vấn đề thương mại phát triển theo là điều không thể thiếu. Đi kèm với điều đó là các hoạt động thương mại với số lượng giao dịch thông qua hợp đồng ngày càng phổ biến. Cùng với các loại hợp đồng giao kết đúng mục đích của hai bên thì còn có một số hợp đồng có sự vi phạm về mục đích và lợi ích mà cả hai bên hướng tới. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc vi phạm hợp đồng cũng đặt trách nhiệm về việc phạt vi phạm, mà còn có những sự việc vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm do vi phạm. Và đó là những loại vi phạm hợp nào?
Bài viết sau đây sẽ giúp cho bạn đọc tìm hiểu về những trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng trong thương mại
a, Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thỏa thuận.
b, Xảy ra sự kiện bất khả kháng.
c, Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia.
d, Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.
– Trước hết, có thể thấy điều 294 đã nhìn nhận các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm với cách tiếp cận khá “mở” và tôn trọng sự thoả thuận của các bên khi quy định bên vi phạm sẽ được miễn trách nhiệm khi xảy ra các trường hợp mà các bên đã thoả thuận. Đây có thể coi là sự tự do trong quan hệ thương mại của các bên, nhà nước luôn khuyến khích trong mối quan hệ dân sự hay thương mại sự tự thỏa thuận của các bên trong hợp đồng luôn được đặt lên cao nhất, miễn là nó không trái pháp luật. Khi có vi phạm hợp đồng xảy ra, ta thấy việc đầu tiên đặt ra sẽ là vấn đề bồi thường bởi đây là điều không thể thiếu xuát phát từ mục đích thương mại của các thương nhân là sinh lợi, vậy nên vi phạm hợp đồng là điều vô cùng bất lợi đối với họ.
– Đối với sự kiện bất khả kháng: Nếu các bên không có thoả thuận trong hợp đồng thì bên vi phạm sẽ được miễn trách nhiệm khi xảy ra sự kiện bất khả kháng. Trừ khi các bên thoả thuận cụ thể về các trường hợp miễn trách nhiệm, có thể nói, các trường hợp miễn trách nhiệm mà điều 294 quy định nêu trên còn khá chung chung và khó hiểu mà lại không bao quát hết được các trường hợp miễn trách nhiệm.
– Một yếu tố nữa được nhắc đến để miễn trách nhiệm cho bên vi phạm đó là yếu tố lỗi vi phạm của bên còn lại. Khi hợp đồng được ký kết theo sự thỏa thuận của các bên thì đó hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí của mỗi chủ thể và không bị ép buộc. Mỗi bên khi tham gia ký kết thì đều phải có trách nhiệm thực hiện hợp đồng theo những gì mà hợp đồng đã quy định và nó là yêu cầu bắt buộc.
Trường hợp miễn trách nhiệm này được quy định tại điểm c Khoản 1 Điều 294 Luật thương mại 2005. Theo đó, nếu một bên vi phạm hợp đồng nhưng việc vi phạm mà là do lỗi của bên vi phạm thì bên vi phạm hợp đồng sẽ được miễn trách nhiệm đối với vi phạm đó.
– Có thể thấy việc miễn trách nhiệm chỉ được áp dụng khi hành vi vi phạm do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng. Nếu như các bên đã biết về việc thực hiện quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể dẫn đến vi phạm hợp đồng mà vẫn đồng ý giao kết hợp đồng thì không được miễn trách nhiệm.
Tuy nhiên, Luật thương mại cùng các văn bản hướng dẫn thi hành vẫn còn chưa quy định rõ ràng một số vấn đề sau: “Các bên” ở trong trường hợp này có nghĩa là cả bên vi phạm và bên bị vi phạm, thế nhưng việc không thể biết quyết định cơ quan nhà nước có thẩm quyền dẫn đến vi phạm hợp đồng chỉ có ý nghĩa đối với bên vi phạm hợp đồng, từ đó khẳng định bên vi phạm hợp đồng không có “lỗi”. Việc bên bị vi phạm có biết hay không thì về bản chất không ảnh hưởng gì đến thái độ của bên vi phạm hợp đồng. Giả sử bên bị vi phạm hợp đồng khi ký hợp đồng biết trước có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền chắc chắn dẫn đến việc vi phạm hợp đồng và cứ ký hợp đồng trong khi bên vi phạm hợp đồng không hề biết.
Vậy khi có hành vi vi phạm hợp đồng do thực hiện quyết định của cơ quan nhà nước, bên vi phạm hợp đồng có được miễn trách nhiệm hay không khi bên bị vi phạm chứng minh được mình biết trước quyết định đó? Thêm vào nữa, hiểu thế nào là “không thể biết” để từ đó được miễn trách nhiệm đối với trường hợp này cũng còn quá chung chung.