Quy trình giải quyết tranh chấp đất đai ở Việt Nam thường được thực hiện trên cơ sở tự hòa giải tại cơ sở giữa các bên trước. Sau đó, nếu việc hòa giải không thành thì mới được tiến hành theo thủ tục quy định tại Luật đất đai năm 2013.
Về thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai, Luật đất đai quy định quyền giải quyết tranh chấp đất đai gồm các cơ quan sau:
– Ủy ban nhân dân
– Tòa án nhân dân
Về quy trình, đầu tiên các bên sẽ thực hiện việc hòa giải tại nơi sinh sống trên cơ sở tự thương lượng với nhau. Nếu tiến hành hòa giải ở cơ sở không thành thì các bên sẽ nộp yêu cầu đến Ủy ban nhân dân cấp xã tiến hành hòa giải và lập Biên bản về việc hòa giải. Nếu hòa giải tại Ủy ban nhân xã không thành hoặc không đồng ý với kết quả hòa giải tại Ủy ban nhân xã thì các bên có thể tiếp tục gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp huyện hoặc Tòa án nhân dân để giải quyết.
Khi nộp đơn đến Ủy ban nhân dân huyện hoặc Tòa án nhân dân thì có thể xảy ra các trường hợp sau:
– Đối với đất có giấy chứng nhận QSD đất (sổ đỏ) hoặc các giấy tờ hợp lệ về đất: Khởi kiện ra Tòa án nhân dân yêu cầu giải quyết tranh chấp theo thủ tục tố tụng dân sự.
– Đối với đất không có sổ đỏ hoặc không có giấy tờ hợp lệ thì có thể khởi kiện tại tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự hoặc yêu cầu Ủy ban nhân dân huyện giải quyết, nếu không đồng ý với quyết định của Ủy ban nhân dân cấp huyện thì có quyền khiếu nại lên Ủy ban nhân dân cấp Tỉnh hoặc khởi kiện ra Tòa án nhân dân, quyết định của Ủy ban nhân dân cấp Tỉnh là quyết định cuối cùng. Trong trường hợp yêu cầu Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giải quyết mà không đồng ý với quyết định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thì có quyền khiếu nại lên Bộ Tài nguyên môi trường.
Rõ ràng Luật Đất đai mới đã có sự mở rộng hơn so với Luật cũ theo hướng tôn trọng sự thỏa thuận của đương sự cũng như đề cao việc giải quyết tranh chấp theo thủ tục tố tụng dân sự. Đối với đất không có giấy tờ, khi phát sinh tranh chấp, Luật mới đã cho phép khởi kiện tại Tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự . Ngoài ra, khi không đồng ý với quyết định giải quyết tranh chấp của cơ quan hành chính Nhà nước theo thủ tục hành chính, Luật cũng thống nhất với Luật Tố tụng hành chính theo hướng cho phép đương sự khởi kiện quyết định hành chính nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi cho các đương sự, giúp tăng cường năng lực giám sát, chuyển giao dần chức năng giải quyết tranh chấp cho khối Tư pháp.
Nói tóm lại, với nhiều đổi mới mang tính đột phá, Luật Đất đai 2013 hứa hẹn sẽ mang lại những hướng giải quyết mới hơn, hiệu quả hơn cho các tranh chấp đất đai. Tuy vậy, quy trình giải quyết vẫn rất phức tạp, tốn kém thời gian và trên thực tế các bên tranh chấp đa số không nắm được các quy định của pháp luật, do đó hiệu quả giải quyết tranh chấp chưa cao.